Οραμα και Αξιες: εννοιες γνωστες αλλα και τοσο μπερδεμενες!

Όλο και περισσότερο ακούμε στον κόσμο των επιχειρήσεων τις λέξεις Όραμα και Αξίες. Όλο και συχνότερα τα τμήματα επικοινωνίας των εταιρειών προσπαθούν να "περάσουν" στους εσωτερικούς τους πελάτες τις έννοιες αυτές. Πολλές φορές όμως ούτε οι ίδιοι οι πομποί του μηνύματος δεν έχουν κατανοήσει το τι ακριβώς επικοινωνούν. Από την άλλη, μεγάλο ποσοστό των πομπών δεν πιστεύει σε αυτό που εκπέμπει. Αν τους ρωτήσει κανείς, γιατί το επικοινωνείς αυτό; η απάντηση είναι στερεότυπη: έτσι γίνονται τα πράγματα εδώ (βλ. ανάρτηση Τάδε Έφη Αϊνστάιν).  Ας δούμε όμως τι θα έπρεπε να γνωρίζουν οι πομποί!!

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία επιτυχημένοι θεωρούνται οι οργανισμοί που έχουν σκοπό και αξίες, έννοιες που παραμένουν σταθερές στο χρόνο, ενώ οι στρατηγικές και πολιτικές τους τείνουν να προσαρμόζονται συνεχώς στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Η σπάνια ικανότητα τώρα να ισορροπήσεις  τη συνέχεια με την αλλαγή συνδέεται στενά με την ικανότητα να αναπτύξεις ένα όραμα. Αυτό παρέχει την κατεύθυνση στο τι πρέπει να αλλάξεις και στο τι πρέπει να κρατήσεις (Collins, JC. and Porras J.I., 1996). Επειδή λοιπόν το όραμα είναι μια από τις πλέον χρησιμοποιημένες λέξεις, αλλά και τις λιγότερο αντιληπτές παράλληλα, ας δούμε ποια είναι τα δομικά στοιχεία του. Σύμφωνα με τους Collin & Porras αυτό, το όραμα, αποτελείται από δύο στοιχεία: την βασική ιδεολογία και το ενορατικό μέλλον.

Η βασική ιδεολογία περιλαμβάνει τις βασικές αξίες και το βασικό σκοπό.  Είναι η κόλα που κρατά τον οργανισμό καθώς μεγαλώνει και αλλάζει. Οι Αξίες επίσης αναφέρονται  «ως ένα μικρό σύνολο από αρχές» οι οποίες μένουν αναλλοίωτες στο χρόνο! Οι οργανισμοί τείνουν να έχουν λίγες βασικές αξίες, οι οποίες συνήθως κυμαίνονται από τρεις έως πέντε. Είναι σημαντικό δε να τονίσουμε ότι άνθρωποι που πρέπει τελικά να μένουν σε έναν οργανισμό είναι αυτοί που είναι συμβατοί με τις κύριες αξίες του οργανισμού.

Αυτό το τελευταίο βέβαια δεν ισχύει, μη γελιόμαστε! Αυτοί που είναι συμβατοί με τις αξίες του οργανισμού συνήθως φεύγουν γιατί πολύ απλά είναι η πλειονότητα!  Παράδοξο έ; δεν είναι και τόσο αν το σκεφτείτε από την σκοπιά του Paretto. Η πλειονότητα λοιπόν εκφράζει τις βαθμίδες των μεσαίων στελεχών και κάτω. Το 80% δηλαδή ενός οργανισμού. Η μειονότητα τώρα εκφράζει ένα μικρό μέρος των μεσαίων στελεχών και της ανώτατης διοίκησης, το 20% δηλαδή. Αναλογιστείτε λοιπόν. Ποιο μέρος είναι το ισχυρότερο; προφανώς όχι το 80%, κάτω από αυτές τις συνθήκες. Θα κατανοήσετε πλήρως τον συνειρμό στη συνέχεια του άρθρου! 

Συνεχίζοντας, το τραγικό βέβαια δεν είναι τόσο στη συμβατότητα όσο στην ικανότητα να αντιλαμβάνονται τις αξίες και να αποτελούν πρεσβευτές των αξιών αυτών. Αυτοί φεύγουν. Οι υπόλοιποι που μένουν πάσχουν από τις ασθένειες που θα αναφέρω παρακάτω. 

Ο σκοπός που είναι το δεύτερο στοιχείο της ιδεολογίας αποτελεί το βασικό λόγο ύπαρξης του οργανισμού. Ένας αποτελεσματικός σκοπός αντανακλά τα ιδεώδη κίνητρα των ανθρώπων να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν εκφράζει μόνο τις εκροές των οργανισμών ή τις ομάδες - πελατών αλλά πιάνει την ψυχή του οργανισμού. Εμπνέει την αλλαγή.

Το όραμα εκφράζει τις προσδοκίες και τα όνειρα των μελών του οργανισμού για το μέλλον του. Περιγράφει τα γενικά χαρακτηριστικά μιας επιθυμητής-ιδανικής- κατάστασης του οργανισμού στο μέλλον.

Το όραμα του οργανισμού παίζει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη χρήσιμων αλλαγών, αφού βοηθά να κατευθύνονται, να ευθυγραμμίζονται και να εμπνέονται οι ενέργειες ενός μεγάλου αριθμού ατόμων. Αν δεν υπάρχει το κατάλληλο όραμα μια προσπάθεια αλλαγής μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μια σειρά από προγράμματα που προκαλούν σύγχυση, είναι ασυμβίβαστα μεταξύ τους και χρονοβόρα και οδηγούν προς λάθος κατεύθυνση ή στο πουθενά (Kotter, J.P., 1996).

Αν δεν υπάρχει τώρα το όραμα που θα κατευθύνει τη λήψη αποφάσεων, κάθε επιλογή που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι μπορεί να εξελιχθεί σε μια ατέρμονη συζήτηση. Οι πιο ασήμαντες αποφάσεις μπορούν να δημιουργήσουν έντονες διαμάχες που απομυζούν την ενεργητικότητα και καταστρέφουν το ηθικό. Σε ανεπιτυχείς προσπάθειες μετασχηματισμού, η διοίκηση έχει κάποιες φορές μία αίσθηση προς τα που βαδίζει, αλλά η πορεία είναι τόσο περίπλοκη ή ασαφής που παύει να είναι αποτελεσματική.

Στο πλαίσιο των αλλαγών, το όραμα μπορεί να έχει καθοριστική επίδραση μόνο όταν μπορεί να μεταδοθεί στους εργαζομένους αποτελεσματικά (βλ ανάρτηση Περί Ηγεσίας). Αν δεν μεταδοθεί πειστικά και στην έκταση που πρέπει είναι βέβαιο ότι οι εργαζόμενοι δεν θα "συγκινηθούν" με την εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων αλλαγών.

Η μετάδοση του οράματος πρέπει να γίνεται με λόγια και με έργα. Κατά κανόνα τα έργα είναι η πιο ισχυρή μορφή μετάδοσης. Εδώ βέβαια, σε αυτό το σημείο, δεν μπορώ να μην αναφέρω τη ρήση του Θουκυδίδη: Οι Έλληνες είμαστε θεατές των λόγων και ακροατές των έργων! Θέλει ιδιαίτερη μεταχείριση η μετάδοση του οράματος. Δεν αποτελεί μία εύκολη διαδικασία και σίγουρα δεν μπορεί να γίνει από "ηγετίσκους"!

Από την άλλη είναι γεγονός ότι τίποτα δεν υπονομεύει περισσότερο την αλλαγή από την συμπεριφορά προσώπων της ανώτατης διοίκησης, η οποία δεν συνάδει μ' αυτά που διακηρύσσει προφορικά. Λογικό είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν θα δείξουν προσοχή σε κάτι το οποίο δεν έχει τονιστεί επαρκώς και το οποίο δεν έχει γίνει τρόπος ζωής και σκέψης μέσα στον οργανισμό, και πρώτα από όλους σε αυτούς που διακηρύσσουν την αλλαγή. Πως θα γίνει μέρος της κουλτούρας; Αυτό είναι δουλειά του Ηγέτη. Προσοχή όμως, μιλάμε για Ηγέτη και όχι ηγετίσκους. Ο Γκάντι είχε πει: Θα πρέπει να είσαι η αλλαγή που θέλεις να έρθει! Αυτό σημαίνει πολύ απλά ότι αν ο Ηγέτης δεν υποστηρίζει με λόγια και έργα το όραμα που υποτίθεται ότι θέτει / έχει τότε τι συζητάμε; για μάντολες; 

Κάτω από αυτές τις συνθήκες σαν βαρύγδουπες δηλώσεις ακούγονται τόσο οι αξίες όσο και το όραμα σε έναν οργανισμό. Έτσι, όπως όλοι καταλαβαίνουμε, η κουλτούρα ενός οργανισμού δεν αλλάζει. Ξέρετε τι ισχύει στην πράξη; Κάνει την εμφάνιση της η κώφωση και μαζί με αυτή η αδελφή της η τύφλωση. Όχι όμως με την κυριολεκτική έννοια των παθήσεων αυτών. Λίγο μεταλλαγμένες. Ακούω και βλέπω ότι θέλω. Ακούω θετικά προσκείμενα στελέχη στο όραμα και βλέπω στρατιώτες του οράματος το υπόλοιπο στελεχιακό δυναμικό, όλων των βαθμίδων. Πλάκα κάνουμε ε; Μα είναι δυνατόν; Είναι δυνατόν να πιστεύουμε ότι με τύφλωση και κώφωση θα αλλάξει τίποτα; Το Όραμα απαιτεί τομές. Και τομές γίνονται μόνο από όσους μπορούν να τις υποστηρίξουν!

Και τι σημαίνει αυτό; Η πρώτη τομή είναι αυτή που ο Ηγέτης κάνει στον εαυτό του. Δεν μπορεί άλλα να διακηρύσσει και άλλα να πράττει! Δεν γίνεται! σε νοήμονες απευθύνεται όχι σε ζαγάρια. Να οριοθετήσουμε τα ζαγάρια; ας το κάνουμε! Ζαγάρι σε έναν Οικονομικό Οργανισμό καλώ τα στελέχη εκείνα που πάσχουν από κώφωση και τύφλωση ηθελημένα. Και τι εννοώ!  Αυτά τα στελέχη που ελλείψει ικανοτήτων επιδίδονται στο άθλημα του Yes Men! Αυτά κάνουν τη ζημιά. Βέβαια, η συντήρηση ζαγαροστελεχών καλύπτει βασικές ανάγκες του Ηγέτη. Για την ακρίβεια καλύπτουν ανάγκες του ηγετίσκου καθώς ο Ηγέτης δεν έχει ανάγκη από τέτοιου είδους ζαγαροστελέχη!  Αντιλαμβάνεστε νομίζω πλήρως! 

Έτσι, κάπου εκεί χαμένοι στη μετάφραση μιλάμε καθημερινά για Αξίες και Όραμα χωρίς να γνωρίζουμε για τι ακριβώς μιλάμε και το κυριότερο; Την αξία τους για έναν οργανισμό. Δεν είναι έννοιες κενού περιεχομένου. Έχουν πολλή μεγάλη σημασία και επιδρούν καθοριστικά όχι μόνο στην ανάπτυξη ενός οργανισμού. Όχι! Επιδρούν καθοριστικά και στην επαγγελματική υγεία των εμπλεκομένων. Μη ρίχνουμε το ανάθεμα στις έννοιες αυτές. Να το πω απλά. Αν κάποιος πάρει ένα κατσαβίδι και προσπαθήσει να ξεβιδώσει μία βίδα και δεν τα καταφέρει. Φταίει το εργαλείο; Προφανώς όχι. Η ικανότητα και γνώσεις του χρήστη ευθύνονται και όχι το εργαλείο. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με τις έννοιες που συζητάμε. Αν δεν "δουλέψουν" δεν φταίνε οι έννοιες. Αλλού πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια της αναποτελεσματικότητας! 

Κλείνοντας, πόσες φορές δεν έχετε ακούσει τις φράσεις: Μα.. δεν συνάδει με τις αξίες της εταιρείας μας, Μα... αντίκειται τέτοια συμπεριφορά στις αξίες της εταιρείας μας κλπ κλπ μάντολες; Γιατί χαρακτηρίζω αυτές τις φράσεις μάντολες; Θα σας πω αμέσως! Γιατί στο μεγαλύτερο ποσοστό εκφράζονται από άτομα τα λόγια και έργα των οποίων διαρκώς και επανειλημμένως, κάτι σαν τους  serial killers, αντίκεινται και καταστρατηγούν τις αξίες αυτές. Τείνουν όμως να τις χρησιμοποιούν κατά το δοκούν! Οι έννοιες ευθύνονται λοιπόν; 

Δημήτρης Τιμοθεάτος